هوش هیجانی کودکان و پنج مهارت آموزش و پرورش

بیشتر والدین از مهارتهای پرورش و بهبود هوش هیجانی کودکان خود می‌پرسند. آنها به دنبال راهی هستند تا بتوانند کودکان را در شرایطی که آنها دچار تنش‌های احساسی و هیجانی می‌شوند، مدیریت کنند. واقعیت آن است که کودکان، هیچ‌گاه آنچه را که شما می‌گویید، انجام نمی‌دهند، اما همیشه در پایان آنچه را که شما انجام می‌دهید به انجام می‌رسانند.

بنابراین، پیش از اینکه ما به کودک خود فکر کنیم که چگونه می‌توانیم، هوش هیجانی کودکان خود را آموزش و پرورش دهیم یا هیجان‌ کودک را مدیریت کنیم، بهتر است، ابتدا به فکر فراگیری روشهایی برای مدیریت هیجان‌های خود باشیم، آنگاه خواهیم دید که آنها چطور می‌توانند، عواطف و احساس‌های خود را مدیریت نمایند. هر چند در اینجا ۴ مهارت اساسی را در پرورش هوش هیجانی (EQ) و اجتماعی در کودکان، بیان خواهیم کرد.

نویسنده : محمود امیری نیا

اولین راهکار مهارتی آموزش هوش هیجانی کودکان

منتظر نباشید که کودکان ارتباط برقرار کنند

شما نمی‌توانید منتظر بمانید تا کودکان ، به طور خود به خود با دنیای پیرامون، ارتباط برقرار کنند. هرچند این سخن، به این معنا نیست که آنها قادر به برقراری ارتباط نیستند. زیرا آنها درست از زمانی که به دنیا می‌آید، بدون اینکه هیچ کلمه‌ای را بشناسند، می‌توانند با دیگران ارتباط برقرار کنند. به نظر می‌رسد که آنها مطابق یک الگوی برنامه‌ریزی شده زیستی و طبیعی و در مسیر تکامل خود، رفتار می‌کنند. مثلاً اگر از نوزادی که حتی به خوبی نمی‌تواند شما را ببیند، بپرسید که چه می‌خواهد، خواهید دید که برای لحظه‌ای در صورت تغییراتی به وجود می‌آید که بیان چهره‌ای غریزی و بازتابی او به لحن و آهنگ صدای شماست. انگار که به دنبال راهی برای ارتباط با شما می‌باشد. بنابراین در زمان نوزادی، والدین هستند که با صحبت می‎‌توانند، سنگ بنای ارتباط اجتماعی و پرورش هوش هیجانی کودکان را بنا کنند. چنین روشی که ارتباط فرد با فرد، شهرت دارد، نوزدان، زبان را می‌آموزند. در اینجا لازم است که والدین، هر بار که جمله را به کودک می‌گویند، کمی مکث کنند و منتظر دیدن چهره او در برابر سؤال خود باشند و به او فرصت دهند که احساس و هیجان خود را ابراز کند و برای آنکه ساختار زبان به خوبی در ذهن او، فراگیری شود از جملات کامل استفاده نمایند.

دومین راهکار مهارتی آموزش هوش هیجانی کودکان

نوازشگر کودکان خود باشید

نوازشگری ، موجب پرورش احساس پذیرفته شدن ، اعتماد به نفس و هوش هیجانی کودکان می‌شود. «اشنایدر»^[۱]به عنوان یک درمانگر «تحلیل رفتار متقابل» بر این باور است که همه ما در دوران کودکی تحت تلقین و آموزش والدینمان یادگرفته ایم که به خودمان نوازش ندهیم تا سطح نوازشگری کمتری را از آنها بخواهیم و به این روش، والدین بر ما کنترل بیشتری داشته باشند. اما اگر کودکان یادبگیرند که هر موقع که بخواهند، می‌توانند، به خود نوازش دهند، آنگاه هوش هیجانی کودکان پرورش خواهند یافت. اگرچه همانطور که اشنایدر معتقد است، مهم نیست که تا چه میزان نوازش بدهند، زیرا نوازش‌ها پایان ناپذیرند، با اینحال نوع نوازشگری با توجه به رشد فیزیکی و روانی تغییر خواهد یافت. بهترین روشی که والدین می‌توانند، در این جهت به کار بندند، اینکه اجازه دهند تا کودکان دربارۀ احساسات خود حرف بزنند، مثلاً کودکی می‌تواند به والدین خود بگوید که من از افتادن می‌ترسم، به مرور زمان یاد می‌گیرد، ترسیدن امری مسخره آمیز نیست، بلکه حتی در مواقعی از زندگی، بروز آن در فرد امری حیاتی است.

سومین راهکار مهارتی آموزش هوش هیجانی کودکان

به کودکان خود فرصت تمرین هیجان‌ها را بدهید و تمرین واقعی برای کودکان، بازی است

وقتی به کودکان خود اجازه می‌دهید که هیجان‌ها و احساس‌های خود را بیان کند و در محیط واقعی آنها را تمرین نماید، او نیز یاد خواهد گرفت که هر هیجانی، به چه میزان و چه اندازه می‌تواند او را در برقرای ارتباط با همسالان، یاری دهد و یا می‌تواند موجب آسیب در روابط اجتماعی شود. مثلاً اگر به کودکان بگوییم که اوه، حالا می‌خواهم که عصبانی بشی و به او فرصت دهیم که عصبانیت خود را نمایش دهد و بعد به او بگوییم که آره، چقدر خوب تونستی اون رو نشان بدی!، حالا به نظرت من باید در برابر تو چی کار کنم؟ کودک علاوه بر آگاهی به اثر هیجانهای متفاوت قادر خواهد بود، بازخورد هر کدام از آنها را تمرین نماید. چنین امری علاوه بر آگاهی والدین، نیازمند محیط اجتماعی و بازی هوش برای آنهاست. والدین با قرار دادن کودک در محیط بازی با کودکان همسال، می‌توانند از نزدیک شاهد رشد و پرورش مهارتهای هوش هیجانی کودکان خود باشد.

روشهای آموزش هوش هیجانی کودکان و پرورش هوش کودک

چهارمین راهکار مهارتی آموزش هوش هیجانی کودکان

هوش هیجانی با روشهای تقویت رفتار می‌تواند، رشد یابد

تقویت رفتار مطلوب ، هوش اجتماعی و هوش هیجانی کودکان ، آثار بسیار مطلوبی در بهبود رفتار آنها دارد با این‌حال در زندگی روزمره، چنان نیست که برای هر رفتاری، تقویتی دریافت کنیم. مثلاً یک نوزاد، هر بار که گریه می‌کند توسط مادر خود در آغوش گرفته نمی‌شود یا یک بازیکن فوتبال هربار که پا به توپ می‌شود و گل می‌زند، یک خانه یا اتوموبیل جایزه نمی‌گیرد و هیچ کارمندی به دلیل آنکه به موقع در محیط کار خود حاضر می‌شود، پاداش نمی‌گیرد. مثال‌هایی مانند این در زندگی بی‌شمارند که نشان می‌دهد ما بدون آنکه تقویت‌های پیاپی دریافت کنیم به رفتار خود ادامه می‌دهیم. در این شرایط است که کودکان از الگوهای والدین و مهارتهای هیجانی خود که والدین فرصت تمرین آن را به کودکان داده‌اند در حل مسائل اجتماعی و ارتباطی استفاده می‌کنند. اگر ما الگوی منظمی برای تقویت رفتارهای اجتماعی و مطلوب ، هوش عاطفی و هوش هیجانی کودکان خود داشته باشیم و نسبت به رفتارهای منفی و قشقرق‌های او بی‌تفاوت باشیم، الگوی مناسبی را از نظر رفتاری در پیش خواهیم داشت.

پنجمین راهکار مهارتی آموزش هوش هیجانی کودکان

برخی والدین به دنبال حل‌ مسئله‌اند و برخی مسئله‌سازند

توجه داشته باشیم که تنبیه اثر بازدارنده بر پرورش و آموزش هوش هیجانی کودکان خواهد داشت. اسکینر بر این باور بود که اگر ناچار شدیم می‌توانیم از تنبیه مثبت استفاده کنیم. حتی برخی روانشناسان نیز گاهی آن را به‌صورت ملایم، توصیه کرده‌اند. اما تحقیقات «گِرشاف»^[۲] در سال ۲۰۰۲، «تیلور»^[۳] در سال ۲۰۱۰ و همچنین مطالعات دیگر نشان داده است که فرزندان چنین والدینی، در ارتباطات فردی و اجتماعی، تمایل بسیار بالایی به رفتارهای ضداجتماعی، بزهکاری و پرخاشگری دارند و کاهش اعتماد‌به‌نفس چشمگیری نسبت به سایرین دارند. تحقیقی دیگر نشان داده است، والدین یا معلمانی که آگاهانه یا ناآگاهانه از تنبیهات بدنی موجه یا غیرموجه برای کودکان استفاده می‌کنند، خود دچار آسیب‌های شخصیت و حتی کودک‌آزاری می‌باشند (هاکِنبری^[۴]، ۲۰۰۷). به یاد داشته باشیم که به‌ویژه تنبیه فیزیکی، کمکی به پرورش رشد هوش هیجانی کودکان ما نخواهد کرد، بلکه به هوش اجتماعی ، سلامت روانی و هوش هیجانی کودکانصدمه خواهد ‌زد.

منبع: کتاب هیجان رفتار و تن گفتار، تألیف محمود امیری نیا، فروردین ۱۳۹۳، نشر آراسته